Bài toán quy hoạch: Từ Manila nhìn về Hà Nội [25/05/2012]

Hà Nội lớn gấp 5 lần Manila, là một trong 17 thủ đô lớn nhất thế giới. Tuy vậy phần lõi đô thị trung tâm thì chưa đến 200km2, có 2,5 triệu dân. Tuy chưa giàu nhưng không có khu ổ chuột, không có người vô gia cư.

Tượng Bác Hồ ở Philippines

Tại Philippin có hai địa điểm đặt tượng Bác Hồ. Năm 2010, một bức đã được trân trọng đặt trong trường Đại học Bách khoa Laguna cách Maniala gần 100km về phía Nam. Năm 2011, khánh thành tượng Bác Hồ tại công viên ASEAN, thủ đô Manila. Xa Việt Nam hàng ngàn cây số, có không ít bạn Philippines rất yêu mến Việt Nam bởi những gì mà các bạn ngưỡng mộ “Việt Nam là đất nước anh hùng, trải qua những cuộc đấu tranh gian khổ nhưng cuối cùng giành được thắng lợi. Đất nước các bạn có lãnh tụ vĩ đại, Người chăm lo đến người dân. Đất nước các bạn chưa giàu nhưng nông dân được chia ruộng đất để tự chăm lo cuộc sống của mình… Đó là những khác biệt căn bản, những thứ các bạn đã có mà đối với chúng tôi chỉ là mong ước”.

Philippines trở thành thuộc địa của Tây Ban Nha từ thế kỉ XVI. Có nhiều cuộc đấu tranh anh dũng, tiêu biểu là José Rizal, nhà cách mạng và là người anh hùng đấu tranh bất bạo động cho phong trào giành độc lập của Philippines từ đế chế Tây Ban Nha ở thế kỷ XIX nhưng rồi cũng bị thất bại. Sự hy sinh của José Rizal là khúc bi tráng của bản anh hùng ca dân tộc Philippines. Thoát khỏi ách của Tây Ban Nha thì lại Mỹ tiếp quản (1898), rồi Nhật chiếm đóng (1942-1944). Có độc lập năm 1946, nhưng đất nước sớm rơi vào cảnh lầm than của chế độ độc tài, tham nhũng tràn lan… Cho đến gần đây, đất nước mới có vài khởi sắc. Tuy vậy, hiện trạng vẫn là sự phân hóa giàu nghèo sâu sắc, thách thức vẫn còn ở phía trước… Nếu đứng ở vị trí ấy mà nhìn vào lịch sử và bối cảnh xã hội Việt Nam, các bạn có cái nhìn thiện cảm thì cũng là điều dễ hiểu.

Ông Nguyễn Vũ Tú – Đại sứ VN tại Philippin cùng các ông bà đại sứ Lào,đại sứ Campuchia cùng các nhân viên ĐSQ VN đặt hoa tưởng niệm Bác Hồ ở công viên ASEAN – Manila (Philippines)

Một góc Thành phố Makaty tráng lệ

Manila và vùng Manila (Metro Manila)

Manila vốn chỉ là thành phố cảng nằm bên vịnh biển… Gần như bị san phẳng sau những trận bom thế chiến II, Manila đã tái thiết bằng cách lập đô thị vệ tinh mới như Quezon, có trụ sở Chính phủ, Hạ viện và trường đại học quốc gia; Pasig có trụ sở Thượng viện, Makati là trung tâm tài chính ngân hàng… Mỗi thành phố vệ tinh cách Manila bằng 10-15 km, kết nối bằng đường cao tốc giãn cách bởi vành đai chuối, mía, ruộng lúa. Thập kỷ 1970-1990, đồn điền bao quanh thành phố biến mất trong cơn lốc đô thị hóa, 16 thành phố vệ tinh dính với Manila thành một đô thị khổng lồ- Metro Manila – đại đô thị không có ngoại ô. Nông dân không còn đất làm nông nghiệp nữa, tràn vào thành phố bán hàng rong, chạy xe 3 bánh xích lô, jeepny, bới rác và đủ các việc không tên.

Ngày nay, Metro Manila có trên 11 triệu người, diện tích 638 km². Hàng ngày thêm 2-3 triệu người lân cận vào kiếm việc làm. Trên vịnh Manila có khu ổ chuột nổi trên biển có quy mô lớn tầm cỡ thế giới. Bên những tòa nhà sang trọng nhất trung tâm thành phố là những khu lều lán tạm bợ. Đất có chủ, nhưng bỏ trống nên người vô gia cư vào tá túc. Khi cần thu hồi họ có nhiều cách (thỉnh thoảng có những đám cháy lớn ở khu ổ chuột nhưng không có thiệt hại về người). Mấy chục năm trở lại đây, kinh doanh BĐS bất lợi, các ổ chuột có phần ổn định, bộ mặt nhếch nhác Manila trở nên bền vững.

Cạnh bức tranh ảm đạm là tủ kính sáng choang của Manila: thành phố Makaty tráng lệ – cao ốc bóng loáng, vườn hoa xanh mướt mắt, đường phố khang trang. Có một bức tường cao 6-7m chạy dài hàng cây số khoanh vùng một khu đặc biệt: khu nhà ở những người giàu. Mỗi biệt thự rộng 1.000-2.000m2, bể bơi, sân tennis riêng. Lính gác súng ống nai nịt canh gác 24/24. Trên bầu trời Manila, đôi lúc tiếng máy bay lên thẳng gào rít chở các ông chủ lớn đi làm , mặc kệ mặt đất người xe chen chúc, khói xăng khét lẹt.

Cánh đồng hoang bên ngoài Manila và một khu ổ chuột ngay Sân vận động trung tâm thành phố

Ra khỏi Manila vài chục cây là những cánh đồng hoang cỏ lác nối đuôi nhau, hiếm thấy công trình thủy lợi… Nông dân không sở hữu đất ruộng nên chỉ có cách vào thành phố kiếm sống, để lại vùng đất hoang hóa rộng lớn quanh đô thị… rồi ngày nào đó đô thị lấp kín nốt nơi đây. Nông sản thực phẩm phải chở từ những địa phương rất xa đến thành phố, khoảng cách nông thôn/thành thị, người giàu/người nghèo ngày một lùi xa.

Hà Nội với viễn cảnh đô thị cực lớn nhưng vẫn đủ đất làm nông nghiệp đô thị?

Hà Nội lớn gấp 5 lần Manila (3.344 km2/638km2). Xét về diện tích, Hà Nội là một trong 17 thủ đô lớn nhất thế giới. Tuy vậy phần lõi đô thị trung tâm thì chưa đến 200km2, có 2,5 triệu dân. Khu vực nông thôn vẫn còn 3,82 triệu người (chiếm 63%). Tuy chưa giàu nhưng không có khu ổ chuột, không có người vô gia cư. Trước khi nhập về Hà Nội, Hà Tây là một vùng nông nghiệp rộng lớn, sản xuất cả triệu tấn thóc mỗi năm. Ngay cả khi đã cấp đất dự án tràn lan, thì cuối 2007, vị lãnh đạo ngành nông nghiệp Hà Tây cho biết vẫn còn hơn 1.000km2 đất ruộng… chưa kể hàng trăm km2 đất nông nghiệp trải dài trên 5 huyện ngoại thành Hà Nội cũ.

Ngoại thành Hà Nội thập kỷ 60 với bao công trình thủy lợi, trạm máy kéo. Rau Gia Lâm, hoa, quả Từ Liêm, trại chăn nuôi Đông Anh, chuỗi đầm hồ cá Thanh Trì. Thập kỷ 70 với vành đai rau xanh thực phẩm nổi tiếng, từng có đoàn chuyên gia nông nghiệp Việt Nam sang Angola, Mozambich để xuất khẩu mô hình. Thập kỷ 80 với làng lúa /làng hoa thơm ngát bốn mùa… nông thôn khoán hộ khởi sắc, đảm bảo cơ bản về lương thực thực phẩm cho cả triệu cư dân thủ đô…

Năm 2011, Hà Nội đặt mục tiêu đạt 4.200 USD/người vào năm 2015,nên không thể chỉ trông vào rau, lúa, lợn, gà. Quy hoạch đến năm 2020, đất nông nghiệp chỉ còn 400km2 (hơn 10% đất tự nhiên). Sẽ xây dựng 21 cụm công nghiệp, nâng cấp 1.500 làng nghề để tạo việc làm mới cho 50% nông dân; làm nông nghiệp còn < 20%. Mặc dù dành cho nông nghiệp chỉ 3% tổng đầu tư vốn ngân sách nhưng nông nghiệp Hà Nội vẫn có nhiệm vụ rất cao: lợn giống từ 3,5 triệu con tăng lên 6 triệu con trong tổng số 15 triệu con nuôi ổn định. Một triệu tấn lúa (trong đó lúa hàng hóa tăng từ 30 lên 70%). Rau tươi, thịt sạch cung ứng hơn 60% cho đô thị sẽ có hơn 9 triệu người vào năm 2020. Thu nhập mỗi năm > 25 triệu VNĐ/nông dân… vậy là Hà Nội vừa có viễn cảnh đô thị cực lớn lại vẫn duy trì nông nghiệp đô thị.

Trong bối cảnh suy thoái kinh tế toàn cầu ảnh hưởng đến mọi nơi mọi chốn: BĐS ế ẩm, các nhà đầu tư nợ nần đầm đìa và tháo chạy khỏi thị trường, sản xuất đình đốn, hàng vạn doanh nghiệp đóng cửa, nhiều người mất việc làm, ngay cả ngành ngân hàng béo bở cũng ẩn chứa không ít rủi ro… Hy vọng với lợi thế và nhiều điều kỳ diệu, Hà Nội ta nằm ngoài vòng xoáy bất ổn đó. Nhưng giá có 2 kịch bản phát triển thì tương lai Hà Nội có nhiều lựa chọn hơn.

Nếu chưa kịp trở thành trung tâm công nghệ cao, hàng trăm dự án đô thị chưa kịp khởi sắc, còn phải chờ rất lâu mới tuyến đường trên cao/dưới ngầm tỏa đi bốn phía… thì Hà Nội vẫn còn đó không gian nông nghiệp đủ lớn đáp ứng mấy triệu cư dân Thủ đô vẫn đủ gạo, rau, thịt cá…, đủ dinh dưỡng, khỏe mạnh vượt qua cơn suy thoái để bước tới tương lai hiện đại hóa công nghiệp hóa. Nếu có một quy hoạch nông nghiệp Hà Nội khôn ngoan, những giải pháp thuyết phục thì cho dù khó khăn mấy Thủ đô ta vẫn nhiều cơ hội. Từ Manila nhìn về Hà Nội mà tràn đầy hy vọng, phơi phới tự hào.

Theo KTS Trần Huy Ánh